Niezwykle interesujące i wzbogacające zrozumienie dziejów ludzkości może być prześledzenie dziejów historii alchemii europejskiej. Okazuje się bowiem wtedy, że wiele postaci, których znamy z nauki historii często zaczynamy widzieć w zupełnie innym świetle. Historia jest w istocie pełna poszukiwań prawdy o życiu, nie jest zaś jedynie grzecznym pochodem nudnych chłopczyków. Że zresztą historia Europy nie jest grzeczna, to łatwo się domyślić, ponieważ pełna jest nieustannych wojen i prób podboju świata.
Historia alchemii jednak pokazuje, że losy Europy przepełnione były poszukaniem autentyczności. O ile bowiem najbardziej autentyczne chrześcijaństwo to wieki od I-V, a późniejszy okres jest już bardziej zadawalaniem się formalizmem i tarciami o władzę, to alchemia, jako dziedzina bardziej zakonspirowana, niejednokrotnie wykazywała znacznie większą autentyczność. Wiele wybitnych i mających szczególne znaczenie dla postępu Europy osobistości miało dość silne związki ze środowiskami i poszukiwaniami alchemicznymi. Tak np. myśląc o Isaacu Newtonie zazwyczaj nie wyobrażamy sobie tej postaci jako maga, tymczasem jego poszukiwania naukowe przepełnione były mistycyzmem, a badania nad alchemią, magią i mitologią stanowiły istotną część jego poszukiwań. To właśnie zapłodnienie jego wyobraźni przez alchemię zaowocowało tak bardzo odkrywcza umysłowością. Podobnie, kiedy myślimy o św. Tomaszu z Akwinu, to tego klasyka myśli kościelnej (opierającego się na tzw. ujęciu realizmu i racjonalizmu) nie wiązalibyśmy najczęściej z alchemią. Tymczasem był on jej zwolennikiem, a jego główny mistrz, dominikanin Albert Wielki, uchodził za wybitnego i niezwykle zaawansowanego alchemika.

Czym zatem, w największym skrócie mówiąc, jest alchemia? Najprościej mówiąc alchemia wydaje się być badaniem całej rzeczywistości. Nie dzieli ona obszarów na materialny - zarezerwowany dla nauki, i na duchowy - zarezerwowany dla religii. Bada jednocześnie całą rzeczywistość, dlatego alchemicy zazwyczaj równie intensywnie interesowali się naturą i naukami przyrodniczymi, jak i duchem i religiami oraz ścieżkami duchowymi. Opierali się bowiem na zasadzie analogii "jak na górze, tak na dole". Zasada ta oznaczała dla nich, że uznawali, iż duchowe prawa i doskonałość znajdują swoje odbicie w świecie materii. Dlatego badanie materii również było dla nich wymiarem sacrum (boskiego), podobnie jak badania ducha.
Słysząc najbardziej powierzchowne twierdzenia o alchemikach, dowiadujemy się, że chcieli zwłaszcza wytwarzać złoto ze zwykłego metalu, np. z żelaza, czy miedzi. Jednak równiej istotnym znaczeniem przekształcania metalu w złoto jest symbolika tego aktu, oznaczająca przekształcenie zwykłego, śmiertelnego człowieka w człowieka nieśmiertelnego (złoto). Zwraca na to uwagę miedzy innymi M. Elliade analizując alchemię chińską. W Chinach złoto było metalem bardzo popularnym i nie stanowiło ono jakiegoś szczególnego obiektu pożądania. Znacznie ważniejsze było symbolicznie znaczenie złota, jako ekwiwalent doskonałości. Patrząc szczegółowo na działania większości alchemików chińskich bardzo wyraźnie rzucają się w oczy ich dążenia duchowe. Alchemicy chińscy oprócz zainteresowania substancjami występującymi w naturze interesowali się działaniami myśli, wpływem postów i wewnętrznego oczyszczenia, modlitwy i kontaktem z rzeczywistością niematerialną. Podobnie jak w innych szkołach chińskich istotnym elementem ich praktyk były techniki oddechowe (np. spowalnianie oddechu do 1 na minutę i bardziej, oraz spowalnianie akcji serca) i medytacja. Patrząc wnikliwie na alchemię chińską jednoznacznie widoczny staje się fakt, że przeważającym trendem tego ruchu było dążenie do doskonałości.

Podobnie głębokie dążenia zauważamy także wśród niektórych alchemików europejskich. Zazwyczaj chcieli oni posiąść kamień filozoficzny, będący poznaniem najgłębszej zasady wszechświata. Ta najgłębsza zasada wszechświata nie miała oczywiści postaci jakiegoś konkretnego kamienia, co raczej duchowej doskonałości - duchowego przebudzenia. Mówiąc językiem obecnie bardziej popularnym wielu alchemików dążyło do oświecenia. Ale ich oświecenie miało być zarówno poznaniem zasady świata duchowego (tego, co "na górze") jak i zasady świata materialnego (natury - tego, co "na dole").
O ile kamień filozoficzny można by odnieść bardziej do duchowego przebudzenia, to wyrazem doskonałości w świecie natury miło być nie tylko złoto, ale także eliksir. Złoto reprezentować może doskonałość, którą dany adept sam ma osiągnąć, zaś eliksir reprezentuje doskonałą substancję zewnętrzną, która może być spożywana w celach leczniczych i duchowych. Eliksir może składać się z wielu cennych ziół i minerałów, czy jeszcze innych substancji o szczególnie korzystnym oddziaływaniu, ale ponadto bardzo dokładnie doskonalona może być procedura jego przyrządzania. O ile w ostatnich dziesięcioleciach w naszej kulturze zazwyczaj skupiamy się na warunkach natury chemicznej, to dawni alchemicy koncentrowali się na całej gamie czynników oddziałujących na proces wytwarzania eliksiru. Tak np. dzisiaj kiedy myślimy o sterylności, to przychodzi nam do głowy wytworzenie sterylności chemicznej (np. przy produkcji leków), w której nie będzie dostępu do produkcji takich czynników jak wirusy, bakterie, grzyby i rożnego rodzaju inne substancje chemiczne. Dopiero najnowsza fizyka w swoich doświadczeniach koncentruje się np. na sterylności elektromagnetycznej itp. Możemy powiedzieć, że dawni alchemicy, pomimo, że nie dysponowali współczesną aparaturą, mieli bardzo rozbudowaną intuicję dotyczącą oddziaływania różnych czynników na proces. Szereg ich postaw dzisiaj stopniowo mogłoby zostać udowodnionych naukowo. Np. uwzględnianie wpływu fazy księżyca. Bez wątpienia, co potwierdzają współczesne badania, księżyc jest źródłem różnego rodzaju oddziaływań elektromagnetycznych. Podobnie istotnym czynnikiem, który oddziałuje jest sam człowiek. Dlatego wielu dawnych alchemików dążąc do wytworzenia doskonalej substancji eliksiru, chciało doprowadzić do doskonałości wszystkie czynniki, jakie tylko mogą oddziaływać na proces jej wytwarzania.

Aby wyrobić sobie jeszcze bardziej precyzyjny pogląd na temat kształtu i dziejów alchemii europejskiej spójrzmy teraz na fragment książki Alchemia i moc medytacji (Rafał Seremet, wyd. Studio Astropsychologii 2004) z rozdziału "Współczesne ujęcie alchemii jako ścieżki wewnętrznej przemiany".

"(...)Śledząc dzieła europejskich alchemików zauważa się, że oprócz badania nauk chrześcijańskich interesowali się oni zwłaszcza takimi postaciami (i ich naukami) jak: Zoroaster (Zaratustra - reformator religii perskiej), Hermes Trismegistos (legendarny wtajemniczony Egiptu, któremu przypisywano autorstwo wielu ksiąg), Pitagoras (częściowo także Heraklit, Platon i Plotyn), Mojżesz, Salomon itp. Jeszcze w wieku XVII wielu alchemików uważało, iż Mojżesz podczas swego pobytu i otrzymywania arystokratycznego wychowania w Egipcie zetknął się z naukami Hermesa Trismegistosa, i nauki te były ważnym źródłem jego wtajemniczenia. Typowe dla Aleksandrii poszukiwanie wspólnego głębokiego znaczenia (synkretyzm aleksandryjski), odegrało szczególnie istotną rolę w kształtowaniu się europejskiej alchemii. Wiele tekstów, traktowanych wręcz kanonicznie, ma rodowód mniej lub bardziej egipski. Wymienić tu można Corpus Hermeticum, Tabula Smaragdina, Anthologium Ioannesa Stobajosa, Picatrix, Liber Hermetis.
Oprócz Egiptu i kultury duchowej jednego z jego głównych miast - Aleksandrii, na rozwój alchemii europejskiej miały wpływ poszukiwania uczonych, mistyków i alchemików ze świata Islamu, a zwłaszcza ruchu Sufich. Arabowie wraz z podbojami nowych terytoriów przyswajali sobie zdobycze duchowe nowych regionów. Żyjący w VIII-mym wieku sufi i alchemik Dżabir ibn Hajjam napisał szereg dzieł zarówno przyrodniczych, jak i tajemnych, powołując się zarówno na Szmaragdowe Tablice i myśl synkretyzmu egipskiego, jak i na alchemię i filozofię rejonu Chin. Wraz z ekspansją kultury arabskiej w roku 711 (poprzez Afrykę Północną) do Hiszpanii, duchowe zdobycze Islamu aż do wieku XIII-go, poprzez takie ośrodki jak Kordoba, Sewilla, Toledo czy Walencja, intensywnie i głęboko oddziaływały na Europę. W okresie tym Hiszpania stała się europejskim centrum poszukiwań alchemicznych. Szczególnie znanymi postaciami tego okresu są biskup Priscillian, czy działający w Kordobie islamski uczony i mag Ibn Massara, oraz urodzony w Sewilli i wiele podróżujący Ibn Arabi. Poważanym alchemikiem islamskim był znany (także obecnie) medyk i myśliciel Awicenna. Trzecim źródłem nauk duchowych, które szczególnie istotnie wpłynęły na alchemię Europy był mistycyzm żydowski. Dokonało się to za sprawą wypraw krzyżowych, jako efekt uboczny tych pseudo religijnych poczynań, jakim były krucjaty. Poprzez krzyżowców zawędrowała do Europy myśl kabalistyczna, jak i (poprzez zakon Templariuszy) tajemnicze nauki Druzów.
Najbardziej znanymi, legendarnymi i kanonicznymi tekstami europejskiej alchemii były: Tabula Smaragdina (Tablica Szmaragdowa) i Corpus Hermeticum, przypisywane zazwyczaj (Thotowi - bogowi wiedzy i sztuki pisania) Hermesowi Trismegistosowi, legendarnemu egipskiemu wtajemniczonemu kapłanowi. Cześć badaczy datuje jednak powstanie Tablicy Szmaragdowej na III-XIII w n.e. Z Egiptem wiązano ponadto jeszcze pięciu innych starożytnych mistrzów alchemii: Ostanesa (mag na dworze Kserksesa, wysłany do Egiptu), Ptolemeusza II Philadelphosa (władca Egiptu popierający rozwój nauki i alchemii - III w.p.n.e.), Bolosa-Demokryta, Komanosa, oraz Marię Żydówkę (Maria Prophetissa - słynna alchemiczka i chemiczka).
Trzy pierwsze spośród trzynastu punktów Tablicy Szmaragdowej głoszą:
1. Prawdziwe, bez kłamstwa, pewne i najprawdziwsze.
2. To, co jest niżej, jest jak to, co jest wyżej, a to, co jest wyżej, jest jak to, co jest niżej, dla przeniknięcia cudów jedynej rzeczy.
3. I tak jak wszystkie rzeczy powstały z jednego, z myśli jedynego, tak wszystkie rzeczy zostały zrodzone z tej jednej rzeczy, przez przystosowanie (za: Roman Bugaj, Hermetyzm, Wydawnictwo Ossolińskich, Warszawa 1991).

Średniowieczni alchemicy Europy, chociaż często postrzegani jako czarownicy uprawiający ciemny proceder na swoją zgubę, byli w większości ludźmi bardzo religijnymi, często cytującymi Biblię, zwracającymi się w swoich tekstach do Boga o jego błogosławieństwo, traktującymi swoją sztukę jako boski dar, rezultat objawienia Ducha Świętego. Najbardziej znanymi postaciami średniowiecznej Europy, związanymi aktywnie z alchemią, byli angielski franciszkanin Roger Bacon, oraz dominikanin Albert Wielki - jeden z nauczycieli św. Tomasza z Akwinu, również poważającego ową dziedzinę.
W wieku XV bardziej teoretyczno-filozoficzną postać alchemii uprawiał tłumacz Platona - Marsilio Ficino, oraz (znający grekę, oraz hebrajski, arabski i aramejski) Pico della Mirandola, który podjął się próby zintegrowania całej ludzkiej wiedzy w jedną, wszechobejmującą syntezę. Pico della Mirandola, pomimo swego geniuszu i początkowego rozmachu działania, zmarł bardzo młodo, w wieku 31 lat. Przyczynił się on do rozpowszechnienia w Europie żydowskich nauk mistycznych - Kabały, którą włączył do sytemu hermetycznego. Był zwolennikiem odpowiedzialności za swój los i wolności w kształtowaniu swojego przeznaczenia. "Jakiekolwiek nasienie człowiek zasieje, ono wyrośnie i przyniesie mu swój owoc" ("Oration on the Dignity of Man").
Znanymi praktykami europejskiej alchemii renesansowej byli zwłaszcza Johann Trithemius (opat klasztoru w Sponheim), jego uczeń - Cornelius Agrippa z Nettestheim (europejskiej sławy dyplomata, ceniony lekarz samouk, adept astrologii i hermetyzmu, zwolennik poszanowania kobiet, autor De occulta philosophia - "O filozofii tajemnej"), oraz Teoprastus Paracelsus. Paracelsus zasłynął zarówno jako autorytet w dziedzinie spraw tajemnych, jak i jako wybitna postać w historii europejskiej medycyny, prekursor jej empirycznego sposobu pojmowania. W Anglii za czasów królowej Elżbiety działał wybitny przedstawiciel wielu nauk - John Dee. Oprócz tekstów np. matematycznych i dotyczących nawigacji, napisał on Monas hieroglyphica (Hieroglif Jedynego) - dzieło będące syntezą nauk Agrypy, w późniejszych latach bardzo poważane przez różokrzyżowców.
Na tematy alchemiczne, spośród bardziej znanych postaci, pisywali np. Giordano Bruno, czy Giovanni Batista della Porta (twórca Akademii Tajemnic Przyrody w Neapolu); pewne elementy wpływów hermetycznych zauważyć można u Franciszka Bacona, nieco większe natomiast u Issaca Newtona. Książka Michaela White'a The Last Sorcerer (Ostatni czarownik) ukazuje głębię zainteresowań alchemicznych i ezoterycznych Newtona. Poznanie tej strony zainteresowań Newtona było możliwe dzięki wystawieniu przez jego rodzinę w roku 1936 jego 121 pism dotyczących alchemii.
W czasach Mozarta najbardziej znanym zwolennikiem nauk Paracelsusa, a zarazem jednym z pierwszych sponsorów geniusza muzyki romantycznej, był (znawca muzyki, teologii i doktor medycyny) Franz Mesmer - twórca teorii fluidu i zwolennik leczenia metodą magnetyzmu zwierzęcego, która, choć krytycznie oceniona przez komisję w jego czasach, przyczyniła się później do rozwoju nauk o hipnozie, a następnie psychiatrii i psychologii."

(za: Alchemia i moc medytacji, Rafał Seremet, Wyd. Studio Astropsychologii 2004
zobacz więcej lub zamów: "Alchemia i moc medytacji" )