Wszyscy znamy mechanicystyczny model nauki, który tak często w ostatnich dziesięcioleciach był (i jest) nauczany w naszych (euroamerykańskich) szkołach. Nauka scjentyczna, która rozwijała się w końcówce XIX wieku oraz w pierwszej połowie wieku XX zazwyczaj była mechanicystyczna i materialistyczna. Rozpatrywała rzeczywistość z punktu widzenia ruchu i zjawisk mechanicznych widzialnych form materii. Dopiero końcówka wieku XX to okres poszukiwania wśród niektórych naukowców jakichś nowych modeli i paradygmatów naukowych. M.in. pod wpływem rozwoju nowych obszarów fizyki (np. teorii pola, sił międzycząsteczkowych, zjawisk fotonowych i kwantowych) model mechanicystyczny coraz częściej niektórzy fizycy i myśliciele zaczęli uważać za zbyt redukcjonistyczny i nie potrafiący w pełni oddać i wytłumaczyć zjawisk faktycznie występujących w otaczającej nas rzeczywistości.
Zaczęto zatem mówić np. o ujęciu systemowym, w miejsce ujęcia mechanicznego. Oczywiście takie próby nowych ujęć świata fizyki miały zarówno swoich wielkich zwolenników, jak i przeciwników w osobach przyzwyczajonych do starego (noepozytywistycznego) ujęcia, które traktowano jako klasyczne. W świetle tych dyskusji na temat "pełnego" lub "redukcjonistycznego" ujęcia rzeczywistości w fizyce, ciekawą i wartościową rzeczą wydaje się być spojrzenie na poglądy na ten temat jednego z filarów/liderów nowożytnej fizyki - Isaaca Newtona.

Isaac Newton znany jest szczególnie ze sformułowania praw ciążenia i praw ruchu. "Siłę" do tej pory w mechanice na jego cześć mierzy się w Newtonach ("niutonach (N)"). Wynalazł on jednak także rachunek różniczkowy (jako: rachunek fluksji) i "dwumian Newtona". Wśród licznych jego odkryć i eksperymentów szczególnie znane jest także skonstruowanie lunety. Zasłużył się on zwłaszcza na polu matematyki, fizyki i astronomii. Jednak równocześnie był pośrednikiem pomiędzy naukami przyrodniczymi, a filozofią i hermetyzmem.
Żył w latach 1642-1727. Pochodząc ze środowisk stosunkowo ubogich (jego ojciec był średniorolnym farmerem i widział w Isaacu swojego następcę), dobre warunki do swoich badań znalazł na Uniwersytecie w Cambridge, gdzie powołano go na katedrę w roku 1669 (wcześniej, dzięki staraniom matki i wujka, rozpoczął tam swoją edukację jako student w roku 1661). W pełni doceniony za swoją genialność był już za swego życia - od roku 1703 aż do śmierci corocznie wybierano go na przewodniczącego królewskiej Akademii Royal Society. W tym okresie życia mieszkał w Londynie, dokąd w roku 1696 powołano go na ważne stanowisko w biurze rządu.


Isaac Newton, podobnie jak inny wielki przyrodnik tamtych czasów - Robert Boyle (1627-1691),bardzo poważnie traktował filozoficzne znaczenie nauki i jej zgodność z religią i duchowością. W Anglii miał wielu zwolenników, którzy oprócz jego dokonań na polu fizyki cenili także jego kunszt filozoficzny czy np. fizyko-teologiczny dowód istnienia Boga. Był osoba bardzo religijną, wiele czasu poświęcając m.in. na zagłębianie się w filozofię, czy np. na komentowanie Apokalipsy.
Newton był człowiekiem, który znakomicie łączył w sobie orientację naukową i religijną. O tym, że połączenie takie było niezwykle owocne świadczą jego wielkie odkrycia, których dokonał. Jego umysł zapłodniony energią duchową i wyobraźnią religijną mógł być tak odkrywczy i przenikliwy, dzięki swojej wielostronności. Można powiedzieć, że Isaac Newton był właśnie przedstawicielem systemowego i holistycznego modelu nauki i fizyki. Warto o tym pamiętać, kiedy traktuje się ujęcie mechanicystyczne i materialistyczne jako postawę klasyczną. W istocie twórcy tych nauk zazwyczaj byli przedstawicielami ujęć znacznie szerszych i wielostronnych. Newton obok przestrzeni względnej mówił o przestrzeni absolutnej, która jego zdaniem ma naturę duchową.

Warto przyjrzeć się bliżej jaki był ideał naukowy Isaaca Newtona i jakie były jego cele i ambicje naukowe. Otóż przede wszystkim przyświecała mu hermetyczna myśl o udoskonalaniu człowieka. Rolę taką pełniła już w Europie w dużym stopniu religia chrześcijańska, jednak Newton (podobnie jak wcześniej np. Paracelsus, czy np. John Dee) widział dużą moc udoskonalania człowieka w metodzie naukowej. Dlatego marzył o włączeniu do chrześcijaństwa naukowej metody nauk przyrodniczych oraz elementów tradycji hermetycznej, które mogłyby sprzyjać pogłębionemu rozumieniu sensu chrześcijaństwa. Sensem tym jest mianowicie przekształcenie samego człowieka z postaci niedoskonałej, nieświadomej i śmiertelnej w postać w pełni uduchowioną, świadomą i doskonałą. Wcześniej dokonały się już w chrześcijaństwie zbliżone syntezy - do jego myśli wszedł przecież platonizm, neoplatonizm, a następnie (poprzez św. Tomasza z Akwinu) arystotelizm.


Alchemiczne zainteresowania Isaaca Newtona stały się bliżej znane światu dopiero od roku 1936, kiedy to jego rodzina udostępniła 121 jego niepublikowanych dotąd pism dotyczących tej tematyki. Michael White omawia to zagadnienie w swojej książce o tytule "Ostatni czarownik" (Last Sorcerer). W roku 1975 bardzo szczegółowe badania nad postawami i naukami Newtona opublikowała profesor Betty Teeter Dobbs w swojej książce "The Foundations of Newton Alchemy". Pisze ona tam, że od roku 1675 główne wysiłki naukowe Newtona koncentrowały się na połączeniu swojej fizyki mechnicystycznej z ujęciami hermetycznymi. Pojęcie siły, które wprowadził Newton w istocie mówiło o jakościach ukrytych, korespondujących z okultystycznymi pojęciami sił sympatycznych i antypatycznych z literatury okresu renesansu. Jest to zresztą zjawisko bardzo w nauce częste, iż zanim jakieś prawo zostanie sformułowane w postaci matematycznej, wcześniej jest przez pewne osoby postrzegane intuicyjnie. Podobnie było przecież z teorią heliocentryczną Kopernika, który wzorował się na poglądach spotykanych dużo wcześniej w Grecji.


Profesor Dobbs w swej publikacji zwraca uwagę na bardzo wiele wątków alchemicznych w działalności Newtona. Newton przeprowadzał bardzo wiele alchemicznych doświadczeń i twierdził, że część z nich została uwieńczona powodzeniem. Dążył do uzupełnienia swoich odkryć dotyczących mechaniki makrokosmosu odkryciami struktury mikrokosmosu. Interesował się wiedzą, którą ludzkość zagubiła, a która jego zdaniem początkowo, w zamierzchłych czasach, była nielicznym objawiona. Oprócz badań tekstów cenił jednakże udowadnianie słuszności danej wiedzy na drodze eksperymentu i doświadczenia. Był przekonany o możliwości przekształcenia materii w światło i światła w materię, o czym pisał w swojej pracy Optics (1704).
Bardzo interesujący i nieco ironiczny jest fakt, że nauka, która rozwinęła się w oparciu o odkrycia i badania Isaaca Newtona poszła po pewnym czasie w kierunku całkowicie przeciwnym, niż on zakładał i pragnął. W pewnym bowiem okresie rozkwitu mechaniki i nauki nowożytnej całkowicie odrzucono myśl hermetyczną, koncentrującą się na przemianie i udoskonalaniu człowieka. Badano naturę dla niej samej, podczas gdy wielu hermetystów, w tym Newton, koncentrowało się na odkupieniu Natury i powrocie do boskości.
Metoda naukowa, w jego rozumieniu, miała służyć zwłaszcza udoskonalaniu człowieka. Poznając zatem bliżej dokonania, życie i poglądy Newtona możemy powiedzieć, że nie był on jedynie utalentowanym i genialnym badaczem nauk przyrodniczych, ale uczonym (mędrcem, hermetystą) wytrwale poszukującym wiedzy całościowej, wiedzy mogącej człowieka przekształcić, ułatwiającej zrozumienie sensu duchowych objawień.

Polecamy także artykuły:

Ken Wilber - filozof i mistyk
Chiński uczony Dr Yutang Lin