Poniższy tekst napisany jest w oparciu o artykuł dotyczący masażu Shiatsu z kwietniowego numeru miesięcznika "ZDROWIE" (nr 4 /2004)

Wartości masażu SHIATSU

W czasach współczesnych, pełnych pośpiechu i stresów, masaż Shiatsu często okazuje się prostą i bardzo skuteczną metodą przywracania wewnętrznej równowagi i radości życia. Masaż ten popularny jest w codziennym życiu nie tylko Japończyków, ale także wśród wielu mieszkańców społeczności zachodniej (np. Zachodnia Europa, USA, Australia). Obecnie także w Polsce zyskuje sobie coraz większe uznanie, jako terapia stosunkowo prosta, a bardzo pomocna przy utrzymywaniu dobrego samopoczucia i dobrej kondycji psychofizycznej. Sama nazwa "Shiatsu" jest złożeniem trzech japońskich słów Si-A-Tsu, które można przetłumaczyć jako "uzdrawiający ucisk dłoni". Metodę tę opracowali w ostatnich stuleciach Japończycy, opierając się na kilkutysięcznej tradycji medycyny chińskiej i chińskim masażu (np. na masażu Tui Na). Co jest typowe dla japońskiego sposobu myślenia - cechuje się ona prostotą i skutecznością. Jednocześnie japońscy terapeuci byli otwarci na połączenie swojej metody z ujęciami człowieka typowymi dla medycyny zachodniej. Oprócz oparcia się na ujęciu meridianowym, typowym dla medycyny chińskiej, oparli się również na ujęciu anatomicznym i zasadach rehabilitacji. Dlatego terapia Shiatsu może być także przystępna dla współczesnego zachodniego odbiorcy. Nie wzbudza w nim silnych oporów wynikających z odmienności kulturowej. Powiedzieć możemy, iż biorca (pacjent) odbiera zabieg jako uniwersalny i ponadkulturowy - nie wywołuje on w nim żadnego dyskomfortu. Wszelkie natomiast nutki "japońskości" nadają tej terapii dodatkowego uroku.

Shiatsu jest zatem doskonałym uzupełnieniem współczesnej medycyny zachodniej. Poprawia ogólną kondycję fizyczną ciała, zwiększa naszą tolerancję na wysiłek i ból, przyczynia się do pozytywnych zmian naszych reakcji na codzienny stres i zdenerwowanie. Inaczej mówiąc - wspiera naszą harmonię pomiędzy ciałem i duchem. Pełne głębokiego relaksu i odpoczynku doznania podczas sesji Shiatsu wspomagają zmianę postawy życiowej z postawy lękowej, wycofanej i rozdrażnionej, na sposób życia bardziej twórczy i kreatywny. To m.in. te walory psychologiczne tej terapii sprawiają, iż w Japonii zabiegi Shiatsu cenione są jako doskonałe antidotum na codzienny pośpiech, jako sposób na podładowanie akumulatorów, potrzebnych do codziennej intensywnej pracy zawodowej.

Jak wygląda masaż Shiatsu

Masaż Shiatsu ma oczywiście swój niepowtarzalny styl i urok. Wykonuje się zazwyczaj na macie, a zatem "w parterze". Oczywiście jest możliwe wykonywanie takiego zabiegu na łóżku do masażu, jak też stosuje się nowoczesne łóżka do Shiatsu - łączące styl tradycyjny z wygodą, której oczekuje zachodni odbiorca. W tradycyjnej technice Shiatsu do ucisku pacjenta używa się nie tyle siły dłoni, co pracy całego ciała terapeuty. Dlatego w pozycji "parterowej" terapeuta do poszczególnych ucisków układa swoje ciało tak, aby z jednej strony móc wykorzystać ciężar swego ciała, a z drugiej strony, aby w danej pozycji mógł on być rozluźniony i skupiony. Pacjent najczęściej nie jest rozebrany, a jedynie ubrany w wygodny, nie krępujący ruchów, ubiór. Co ciekawe, chociaż masaż Shiatsu często kojarzy się jedynie z uciskami różnych punktów, to jednak istotnym elementem poszczególnych fragmentów zabiegu jest odpowiednie układanie całego ciała pacjenta, lub jego grup. Zatem oddziałuje się zwłaszcza na poszczególne partie ciała, nie zaś na same tylko pojedyncze punkty. Uciski wykonywane są za pomocą kciuków, lub też techniką całej dłoni. Zazwyczaj powinno się uciskać dwiema dłońmi równocześnie, ponieważ zwiększa to komfort i efektywność zabiegu. Stwierdzono doświadczalnie, że pacjent inaczej reaguje na ucisk jednego miejsca na ciele, inaczej zaś kiedy w jakimś innym punkcie ciała znajduje się ucisk bazowy (dłoń matka). W tym drugim przypadku występuje mniejsza reakcja obronna (lękowa - np. napinanie się). Terapeuci wykonujący takie zabiegi uczą się wyczuwać reakcje pacjenta - z jednej strony poprzez poznawanie określonych sposobów wykonywania poszczególnych technik, a drugiej - muszą samemu doświadczyć na sobie określonej ilości zabiegów. Dlatego doznania, jakie ma pacjent nie są dla nich czymś abstrakcyjnym. Nawet już doświadczony terapeuta powinien, od czasu do czasu "wziąć" kilka zabiegów od innego terapeuty, aby jego osobiste rozumienie i odczuwanie Shiatsu cały czas było żywe.
Innymi, oprócz ucisków, ważnymi technikami zabiegu Shiatsu są rozciągania ciała i rotacje kończyn. Ponadto stosuje się "techniki bierne", w których wykorzystuje się oddziaływanie samego pacjenta, a terapeuta jedynie prowokuje te reakcje. Taką techniką bierną może być np. przytrzymanie w minimalnym naciągu nogi lub głowy, aby pacjent sam uświadomił sobie stan napięcia w tej części ciała, poprzez co wzrośnie poziom jego relaksacji. Wszystkie te techniki mają na celu rozluźnienie napięć występujących w ciele pacjenta, przywrócenie mu doznania relaksu i komfortu.

Odczucia pacjentów podczas zabiegu Shiatsu?

Rozluźnienie napięć fizycznych w ciele wpływa na zmniejszenie napięć emocjonalnych i mentalnych. W czasie zabiegu pacjent powinien doświadczyć komfortu i uczucia ulgi od przytłoczenia codziennymi bodźcami i zmartwieniami. Tak jak np. w terapii Gestalt, gdzie stosuje się intensywnie pracę z ciałem, tak też w Shiatsu, pacjent często kojarzy poszczególne napięcia w ciele z przeżyciami psychicznymi, które przyczyniły się do ich powstania. Uciski Shiatsu zmuszają do skupienia się na nich, jednak powinny być bolesne tylko do tego momentu, do którego wspiera to pacjenta we wglądzie w swoje wnętrze. Nie mają one wywoływać spinania się i innych reakcji obronnych. Pacjent powinien odczuć, jak rejony ciała zbyt napięte rozluźniają się, zaś zbyt osłabione - mobilizują.
Przyjemnym doznaniem jest już pierwsza, podstawowa technika, którą zazwyczaj jest przyłożenie ręki przez terapeutę na kość ogonową pacjenta. Rejon ten nieprzypadkowo nosi nazwę Sacrum, jest on bowiem połączony z nasza wrodzoną energią, z nasza witalności i ogólnym samopoczuciem. Kiedy terapeuta trzyma swą dłoń na Sacrum (kości ogonowej) pacjent doświadcza stanu zwiększonej introspekcji - zaczyna zdawać sobie sprawę w jakim stanie napięcia znajdują się wszystkie jego mięsnie, jaki stan napięcia w jego psychice. Odczuwa także niejednokrotnie nadmiar napięcia w rejonie układu trawiennego, krążenia, czy w obszarze układu nerwowego, o ile takie napięcia u niego występują. Stopniowo, w miarę rozluźniania kolejnych partii ciała, pacjent może wejść w szczególnie głębokie doznanie relaksu - rozluźnienia mięśni fizycznych, rozluźnienia napięć emocjonalnych i umysłowych. W obliczu takiej głębokiej relaksacji pojawia się przyjemne odczucie przypływu sił życiowych oraz zwiększenia skupienia i przejrzystości myślenia. Towarzyszy temu niejednokrotnie stan radości i życzliwości do innych. Dlatego moglibyśmy potraktować terapię Shiatsu, jako swoiste Katharsis o naturze psychiczno-fizykoterapeutycznej.

Poglądy na temat zasad działania masażu Shiatsu

W oparciu o zasady medycyny chińskiej, działanie masażu Shiatsu tłumaczy się jako usprawnienie przepływu w ciele życiowej energii Chi. Udrażniając energetycznie dany meridian (linię, na której zlokalizowane są punkty Shiatsu) wpływamy na rozluźnienie ciała w miejscu jego przebiegu, a także na zwiększenie energii organu, któremu on odpowiada. Jednak, jak wiemy, w kulturze zachodniej zazwyczaj nie posługujemy się takimi pojęciami jak "siła życiowa" "Chi" itp. Dlatego koncepcję "zwiększenia drożności energetycznej kanałów energii" można by przetłumaczyć jako udrożnienie w ciele przepływu krwi, limfy i innych płynów ustrojowych, oraz polepszenie przewodności tkanki nerwowej. Nieco zbliżoną koncepcją posługuje się znany w rehabilitacji "masaż limfatyczny". Techniki Shiatsu zostały w wielu państwach zachodnich (np. w Szwajcarii) w pełni zaakceptowane przez medycynę oficjalną i podlegają częściowej refundacji z funduszów zdrowotnych typu "kasy chorych". Pojęcie energii życiowej Chi bliskie jest postrzeganiu człowieka jako złożenia jego wymiaru fizycznego, emocjonalnego i mentalnego. Dlatego terapeutę Shiatsu zazwyczaj interesują zarówno napięcia w poszczególnych grupach mięśni, jak i napięcia wewnętrzne/emocjonalne pacjenta. W medycynie zachodniej zbliżonymi zagadnieniami zajmuje się psychosomatyka, badająca zależności pomiędzy psychiką i fizjologią (soma). W takim świetle można by potraktować Shiatsu jako metodę praktycznego zastosowania prawidłowości psychosomatycznych.
Prowadzi się także w wielu państwach szereg badań klinicznych nad mechanizmami oddziaływania Shiatsu i akupunktury. Odkryto np. tzw. "strefy Heada" związane z rozmieszczeniem nerwów rdzeniowych wzdłuż powłok całego ciała. W świetle takiego ujęcia - uciskanie skóry i mięśni wywołuje reakcje zarówno w nerwach obwodowych i lokalnie w uciskanej okolicy, jak i w centralnym układzie nerwowym. Medycyna zachodnia odkryła te odruchy narządowo-skórne na początku XX wieku, podczas gdy były one już wcześniej znane i praktycznie stosowane m.in. w Chinach.

Sami twórcy i terapeuci Shiatsu podkreślają rolę uaktywniania podczas zabiegu parasympatycznego układu nerwowego. Jest to ta funkcja układu wegetatywnego (nieświadomego), która odpowiada za regenerację i wypoczynek (dopełnia ona adrenaliczny układ nerwowy, odpowiadający za mobilizację).

W jakich przypadkach pomocna jest terapia Shiatsu?
* Shiatsu sprzyja ogólnej regeneracji psychofizycznej i uwolnieniu się od nadmiaru napięć psychicznych
* odstresowuje i doskonale uzupełnia leczenie lekkich nerwic
* ma stosunkowo dużą skuteczność przy bólach układu mięśniowo-kostnego (bóle kręgosłupa, rwa kulszowa itp.)
* wspomaga leczenie chorób układu krążenia
* wspiera odporność organizmu
* polepsza ogólną kondycję fizyczną, przyspieszając przez to powrót do zdrowia i wydolność organów wewnętrznych
* działanie relaksacyjne jest bardzo istotne podczas leczenia zaburzeń trawiennych, zaburzeń przemiany materii, jak również może sprzyjać odchudzaniu (powrotowi do optymalnej wagi ciała)
* może wspierać leczenie chorób przewlekłych, takich jak np. zaburzenia hormonalne (pracy gruczołów dokrewnych) czy alergie

Opinie pacjentów:

*Małgorzata (nauczycielka):
Na zabieg Shiatsu przyszłam z konkretnym problemem, którym był ból dolnego odcinka kręgosłupa. Po kilku zabiegach ból ten ustąpił, i jak do tej pory mam z nim spokój. Jednocześnie odnalazłam w tych zabiegach duży komfort i coś bardzo "odświętnego". Istotne było doznanie bezpieczeństwa i troski.

*Maria (fizyk):
To doskonała forma profilaktyki. Często jesteśmy zbyt "zastali". Doświadczam Shiatsu jako metody całościowej - choć zabieg odbywa się na ciele fizycznym, jednak w tym czasie odnajduję intensywny kontakt z własnym wnętrzem. Ponadto bardziej poznaję reakcje swojego ciała i poprzez to uwalniam się od wielu lęków. Potem czuję większy zapas sił do życia.

*Barbara (pielęgniarka):
Kontakt z Shiatsu pomógł mi wrócić do równowagi wewnętrznej. Wcześniej miałam problemy z trawieniem i częste bóle kręgosłupa. Po cyklu zabiegów ta sytuacja znacznie poprawiła się. Co dla mnie jeszcze ważniejsze - zwiększył się ogólny komfort życiowy - poczułam się bardziej żywotna, osadzona w sobie, poczułam większą gotowość do życia i zrozumienia innych.

*Grzegorz (dziennikarz):

Shaitsu do doskonały sposób na regenerację po intensywnym tygodniu życia zawodowego. Sprzyja zachowaniu dobrej formy fizycznej i optymalnych predyspozycji psychicznych.

Mając na uwadze powyższe zalety tej terapii, wydaje się ona formą zasługującą na popularyzowanie. Szukając pomocy przy wielu dolegliwościach warto również spróbować zdobyczy medycyny naturalnej Japonii. Ponadto możemy sami uczyć się podstawowych technik tej terapii, aby w naszej rodzinie samemu wspomagać dobre samopoczucie i regenerację wśród domowników. Matki mogą znacznie wspierać całościowy rozwój swoich pociech m.in. poprzez użycie niektórych prostych technik Shiatsu, jednocześnie wyrażając w ten sposób swoją troskę i dobre życzenia wobec dziecka.

Autor: Rafał Seremet
rafalseremet@op.pl